Mechanizm z Antyquitery - Grecja

 



Internetowy opis filmu:



W 1900 roku grecki nurek Elias Stadiatos odkrył wrak starożytnego statku
handlowego na głębokości 42 m obok wyspy Antykithiry. Nurkowie wydobyli
szereg posągów i innych artefaktów. Sam mechanizm został odkryty 17
maja 1902, kiedy archeolog Valerios Stais odkrył, że skorodowana bryła
brązu wydobyta z wraku zawiera koło zębate. Okazało się, że jest to
składnik większego mechanizmu rozbitego na trzy duże części i
kilkadziesiąt mniejszych kawałków. Początkowo myślano, że to
średniowieczny zegar, który przypadkiem spadł na starożytny wrak, gdyż
nie były znane tak złożone urządzenia z tamtych czasów. Dalsze badania
potwierdziły jednak wiek artefaktu.
Mechanizm zbudowano
prawdopodobnie na wyspie Rodos, skupiającej wówczas obok Aleksandrii
najlepszych astronomów. Jedna z teorii mówi, że konstruktorem mógł być
Hipparch (ok. 190-120 p.n.e.), mieszkający wówczas na Rodos astronom,
którego idee znalazły zastosowanie w konstrukcji mechanizmu.

Cyceron
wspomina[3], że jego nauczyciel Posejdonios z Rodos (130-50 p.n.e.)
zbudował urządzenie pokazujące ruch Słońca, Księżyca i planet.

Nieco
bardziej egzotyczna teoria przypisuje konstrukcję Archimedesowi (III
wiek p.n.e.). Jego planetarium było również wzmiankowane przez Cycerona,
który widział je osobiście[4]. Miało ono być przewiezione do Rzymu
przez generała Marcellusa. Pisali o nim także Laktancjusz, Klaudian i
Prokles w IV i V wieku. Wszystkie te wzmianki zostały jednak przez
późniejszych badaczy uznane za nieprawdziwe.

Jeśli jednak nawet
Cyceron pisał prawdę, i planetaria Posejdonisa i Archimedesa istniały,
to według tego samego źródła powinny znaleźć się w Rzymie około 50 lat
po zatonięciu statku obok Antykithiry. Zapewne więc chodzi o jeszcze
inne urządzenie.

Odkrycie mechanizmu kazało zrewidować naszą
wiedzę o możliwościach technicznych starożytnych Greków. Umiejętności te
pod rządami Rzymian zanikły, ich szczątki przetrwały w o wiele
prostszych konstrukcjach Arabów i Bizantyjczyków. W muzeum w Oksfordzie
zachowany jest XIII-wieczny mechanizm z Iranu mający jednak tylko 8 kół.
Dopiero w okresie renesansu pojawiły się mechanizmy o podobnej
złożoności, a pierwsze przenośne planetarium zbudował George Graham w
1704 roku.

Mechanizm składa się 37 kół zębatych z brązu, o
średnicy od 1 do 17 cm. Koła były napędzane za pomocą korby z boku i
poruszały kilkoma wskazówkami. Tarcza z przodu pokazywała ruch Słońca i
Księżyca na tle zodiaku oraz używanego wówczas w Grecji kalendarza
egipskiego z uwzględnieniem roku przestępnego co cztery lata. Ukazywała
też fazy Księżyca (za pomocą cykli odkrytych przez Metona i Kallipposa).
Tarcze z tyłu pozwalały synchronizować kalendarz słoneczny z
księżycowym oraz przewidywać zaćmienia Słońca i Księżyca (cykl Saros).
Poprzez niewspółśrodkowe połączenie dwóch kół mechanizm odtwarzał nawet
takie szczegóły, jak nierównomierny ruch Księżyca na niebie (zgodnie z
teorią starożytnego astronoma Hipparcha). Mechanizm pozwalał też
przewidywać momenty wschodów i zachodów ważniejszych gwiazd i
gwiazdozbiorów oraz prawdopodobnie także pozycje pięciu znanych wówczas
planet. Odpowiednie tarcze nie zachowały się, jednak odczytano nazwę
planety Wenus z przodu urządzenia.

Nie jest jednak prawdą, że
użyto w urządzeniu z Antykithiry mechanizmu różnicowego, wynalezionego
ponownie dopiero pod koniec XIX wieku przez Karla Benza. Derek Price
zobaczył mechanizm różnicowy w niewspółśrodkowych połączeniach kół
odtwarzających teorię Hipparcha. Michael Wright używając
nowocześniejszego sprzętu obalił jednak to twierdzenie.

Samo
urządzenie było zadziwiająco małe (33 cm wysokości, 17 cm szerokości i 9
cm głębokości). Pierwotnie zawieszone było na drewnianej ramie.